5 apr 2025 om 16:08
De groeiende hoeveelheid wind- en zonne-energie in Nederland zorgt bij de juiste weersomstandigheden voor lage stroomprijzen. Maar ondanks de groei van deze goedkope energiebronnen blijft de gasprijs meestal de elektriciteitsprijs bepalen, en zijn we relatief duur uit.
Afgelopen jaar werd in Nederland een mijlpaal behaald: voor het eerst kwam de helft van alle stroom uit hernieuwbare bronnen. Aardgas, in 2019 nog goed voor bijna 60 procent van alle elektriciteit, levert nu nog maar iets meer dan een derde.
De groei van zonne- en windenergie is niet alleen goed nieuws voor het klimaat, maar in potentie ook voor onze portemonnee. Duurzame energie is relatief goedkoop, zeker nu de gasprijs nog altijd veel hoger is dan voor de energiecrisis. Als wind- en zonne-energie in overvloed beschikbaar is, gaat de marktprijs voor stroom sterk omlaag.
Toch blijft juist die gasprijs dominant in onze stroomprijzen. Want ook al leveren groene bronnen de helft van de stroom, in 2024 zorgden ze maar op één van de vijf uren voor lagere tarieven, blijkt uit een analyse van NU.nl.
De snelle groei van het aantal zonnepanelen zorgde afgelopen zomer wel voor een verschuiving: toen was de stroomprijs tijdens één op de drie uren lager dan de kosten van stroom uit een gascentrale. Het waren maanden waarin de gasprijs steeg, maar de stroomprijs minder sterk omhoogging door overvloedige groene elektriciteit.
Stroomprijs elke dag bepaald door veiling
De gasprijs heeft zo’n grote invloed op de stroomprijzen door de manier waarop de elektriciteitsmarkt werkt. De marktprijs voor elektriciteit wordt elk uur bepaald door de duurste vorm van stroom die nog nodig is om overal de lichten aan te houden (zie grafiek hieronder).
Als windmolens en zonnepanelen drie kwart van alle benodigde elektriciteit leveren, zijn er toch nog wat fossiele centrales nodig voor de rest van ons stroomverbruik. Die duurdere bronnen bepalen dan de prijs. Alleen als wind en zon vrijwel al onze elektriciteit leveren, dalen de prijzen en worden ze soms zelfs negatief.
Zeker in de avondspits, als de vraag op zijn hoogst is en de zon niet meer op zijn felst, gaan de marktprijzen voor stroom omhoog. Het zijn dan vrijwel altijd gascentrales die de spreekwoordelijke hoofdprijs vragen en ervoor zorgen dat stroom duur is.
De meeste huishoudens betalen een vaste prijs voor hun elektriciteit, in plaats van een dynamische marktprijs per uur. Maar ook in die vaste tarieven werken deze uurlijkse verschillen uiteindelijk wel door.
Investeren in batterijen aantrekkelijk
Tijdens de energiecrisis in 2022 gingen er regelmatig stemmen op om de koppeling tussen de gas- en elektriciteitsprijs door te snijden. Daarvoor zou de elektriciteitsmarkt op zijn kop moeten. Nu gaat het daar nauwelijks meer over, ook al is de gasprijs nog wel drie keer zo hoog als voor de crisis.
Dat is ook wel te begrijpen, zegt Daan Walter van energiedenktank Ember. Hij noemt het “natuurlijk absurd” dat de stroomprijs meestal wordt bepaald door de gasprijs, terwijl de rol van aardgas in de stroomvoorziening krimpt. Maar toch pleit hij er niet voor om dit systeem te veranderen, want het heeft ook een voordeel: “Hoge prijzen in de piekuren zijn een goede manier om investeerders aan te trekken, bijvoorbeeld voor batterijen.”
Op verschillende plekken in Nederland verrijzen al grote batterijsystemen die overdag zonne-energie kunnen opslaan en ’s avonds ontladen in de piekuren. Zo kunnen we ook profiteren van deze duurzame energie als de zon onder is.
Uit een recente analyse van Walter blijkt dat zulke investeringen met de huidige prijzen voor zonnepanelen en batterijen al snel lonen. Het maakt het volgens hem op steeds meer momenten mogelijk om onafhankelijk te worden van aardgas in onze stroomvoorziening – met lagere prijzen voor consumenten en bedrijven als gevolg.
Minder stroom weggooien
Dat denkt ook Reyer Gerlagh, hoogleraar milieu-economie aan Tilburg University. “De beste manier om op korte termijn de koppeling tussen de gas- en stroomprijs te verminderen, is door batterijen te installeren”, zegt hij.
Net als Walter verwacht Gerlagh dat er de komende jaren meer batterijenparken verschijnen, met gunstige effecten op de stroomprijs voor de consument. Maar volgens hem zou de regering meer moeten doen om dit te versnellen. Nu wordt juist gesneden in een subsidieregeling voor batterijen bij zonneparken en is er nog helemaal geen beleid om het gebruik van thuisbatterijen te stimuleren.
Ook investeringen in groene waterstof en windparken op de Noordzee moeten volgens Gerlagh verder worden gestimuleerd. In de wintermaanden zullen we aan zonnepanelen en batterijen namelijk niet genoeg hebben om in onze stroombehoefte te voorzien. Zulke investeringen zorgen niet alleen voor klimaatwinst, maar ook voor een lagere energierekening, verwacht de hoogleraar.
We kunnen elkaar nu al wel een handje helpen om de kosten te drukken. Als we ons stroomgebruik verplaatsen naar uren met veel zon en wind, zorgen we ervoor dat gascentrales minder vaak nodig zijn. Gerlagh: “Door je gedrag aan te passen, zorg je er ook voor dat andere Nederlanders minder afhankelijk worden van de gasprijs.”
Verantwoording
Voor dit stuk analyseerde NU.nl de Nederlandse marktprijzen voor elektriciteit in 2023, 2024 en de eerste drie maanden van 2025. Uit deze prijzen is niet direct af te leiden wat voor energiebron de prijs heeft bepaald.
Om daar toch een schatting van te maken, kijken we naar de uren waarin de prijs van stroom minstens half zo laag is als de gas- en CO2-kosten van een gemiddelde gascentrale. In die uren bepalen gascentrales niet de stroomprijs, omdat ze dan niet met winst kunnen draaien. In de analyse is rekening gehouden met de actuele gas- en CO2-prijzen in elke maand.
Jeroen Kraan is klimaatverslaggever
Jeroen schrijft over (inter)nationaal klimaatbeleid en volgt de ontwikkelingen in de energietransitie, van de zonnepanelen op het dak tot de grootste fabrieken. Hij is bereikbaar via jeroen@nu.nl.